Hoe kunnen we de energietransitie versnellen door middel van flexibiliteit? (podcast)

De energietransitie is één van de grootste uitdagingen van onze tijd. Terwijl we steeds meer overstappen op duurzame energiebronnen zoals wind en zon, ontstaat er een nieuwe uitdaging: hoe gaan we om met de wisselende beschikbaarheid van deze energiebronnen? Het antwoord ligt in flexibiliteit, zo blijkt uit de 1e podcast van ISPT ‘Zo gemakkelijk verduurzamen we (niet)’. Hierin gaat Irene ten Dam in gesprek met Pallas Agterberg (Challenge Officer bij Alliander) en Joep Berghs (Energie- en Milieucoördinator bij Sappi).

Duurzaamheid klinkt vanzelfsprekend, maar achter de groene ambities schuilt een complex proces van keuzes en kansen. In de 4-delige podcastserie van ISPT ‘Zo gemakkelijk verduurzamen we (niet)’ gaan we in gesprek met toonaangevende experts over de uitdagingen en oplossingen waarmee de Nederlandse industrie wordt geconfronteerd op weg naar een circulaire, klimaatneutrale toekomst.

In de eerste aflevering van “Zo gemakkelijk verduurzamen we niet”, gaat host Irene ten Dam in gesprek met Pallas Agterberg en Joep Berghs. Samen duiken zij in de complexe uitdagingen van de energietransitie, met een nadruk op flexibiliteit in industriële processen.

De discussie verkent hoe bedrijven hun productieprocessen kunnen aanpassen om optimaal gebruik te maken van hernieuwbare energiebronnen zoals zon en wind, ondanks hun fluctuerende beschikbaarheid. Met concrete voorbeelden zoals warmtepompen en e-boilers wordt het gesprek tastbaar en relevant voor iedereen in de industrie. Daarnaast bespreken de gasten de cruciale rol van netbeheerders bij het faciliteren van deze veranderingen.

Het resultaat? Een inspirerend, maar ook realistisch gesprek dat de noodzaak van samenwerking tussen bedrijven, overheid en burgers benadrukt.

De uitdaging van het elektriciteitsnet

Het Nederlandse elektriciteitsnet staat voor een enorme opgave. Wat in 100 jaar is opgebouwd, moet nu in enkele jaren worden verveelvoudigd. In de 1e aflevering van de podcast schetst Pallas Achterberg, challenge officer bij Alliander, de situatie: “We hebben 100 jaar gedaan over het net dat we in 2018 hadden. En nu proberen we vóór 2030 die 100 jaar nog eens te doen.”

Alles wat je wist over energie is niet meer geldig

Pallas Agterberg – Challenge Officer bij Alliander

Het probleem wordt versterkt doordat steeds meer processen elektrisch worden. Waar vroeger olie en gas werden gebruikt, schakelen bedrijven en huishoudens nu over op elektriciteit. Dit zorgt voor een groeiende druk op het elektriciteitsnet, met als gevolg wachtlijsten voor nieuwe aansluitingen die kunnen oplopen tot wel 10 jaar. Ook de mondiale concurrentiepositie komt aan bod. Agterberg: “Bedrijven moeten kunnen concurreren met bedrijven in landen met lagere energiekosten, anders kan het ertoe leiden dat energie-intensieve bedrijven hun productie verplaatsen naar andere landen.”

Flexibiliteit als oplossing

Een belangrijke sleutel tot het versnellen van de energietransitie ligt in flexibiliteit. Dit betekent dat bedrijven hun energieverbruik aanpassen aan de beschikbaarheid van duurzame energie. Een voorbeeldcase is papierfabriek Sappi in Maastricht, waar ze binnen 5 minuten kunnen schakelen tussen verschillende energiebronnen, afhankelijk van de vraag van het elektriciteitsnet.

Joep Berghs van Sappi legt uit hoe dit in de praktijk werkt: “Wij kunnen binnen 5 minuten omschakelen van maximale belasting van de e-boiler naar maximale belasting van de WKK op basis van de vraag van het elektriciteitsnet.” Deze flexibiliteit helpt niet alleen bij het balanceren van het net, maar levert het bedrijf ook financiële voordelen op.

Innovatieve oplossingen

Om de energietransitie te versnellen, worden verschillende innovatieve oplossingen besproken in de podcast:

1. Slimme contracten: Netbeheerders werken aan nieuwe contractvormen waarbij bedrijven gebruik kunnen maken van reservecapaciteit (N-0 aansluitingen), op voorwaarde dat ze accepteren dat ze soms tijdelijk geen stroom kunnen afnemen.
2. Energy hubs: Door bedrijven in een gebied samen te laten werken en hun energiepieken op elkaar af te stemmen, kan de beschikbare netcapaciteit efficiënter worden gebruikt.
3. Warmteopslag: Door energie op te slaan in de vorm van warmte wanneer er een overschot is, kunnen bedrijven deze later gebruiken wanneer er minder duurzame energie beschikbaar is.

Internationale concurrentiepositie

Nederland loopt met zijn aanpak van flexibiliteit in de energievoorziening voorop in Europa. Deze koploperspositie biedt niet alleen kansen voor het Nederlandse bedrijfsleven om hun expertise te exporteren, maar is ook cruciaal voor het behoud van onze industriële basis. Bedrijven die nu investeren in flexibele energiesystemen zijn beter voorbereid op de toenemende volatiliteit van energieprijzen op de internationale markt.

“Door slim om te gaan met energie en flexibiliteit kunnen Nederlandse bedrijven hun concurrentiepositie versterken,” benadrukt Joep Berghs. “Terwijl andere landen nog worstelen met capaciteitsproblemen, hebben wij al werkende oplossingen.” Deze voorsprong trekt ook internationale bedrijven aan die willen leren van de Nederlandse aanpak. Daarnaast helpt het Nederlandse bedrijven om hun productieprocessen toekomstbestendig te maken, wat essentieel is in een wereld waar steeds meer landen strenge CO₂-beprijzing invoeren.

De toekomst van energie

Het energiesysteem van de toekomst zal fundamenteel anders zijn dan wat we gewend zijn. Zoals Pallas Achterberg het samenvat: “Alles wat je wist over energie is niet meer geldig. Energieprijzen zullen blijven fluctueren afhankelijk van de beschikbaarheid van wind- en zonne-energie, en bedrijven zullen hun processen hierop moeten aanpassen.”

De boodschap van de experts is duidelijk: wacht niet af, maar begin nú met het implementeren van flexibiliteit in je energievoorziening. Joep Berghs benadrukt: “De energietransitie is veel onderzoek, veel papierwerk, veel onzekerheden en dan gebeurt er uiteindelijk niks. Maar wij zien dat flexibiliteit – dagelijks optimaliseren – ons een betere business case heeft opgeleverd dan we vooraf hadden bedacht. Door nu te investeren in flexibiliteit en samen te werken aan innovatieve oplossingen, kunnen we de energietransitie versnellen en werken aan een duurzame toekomst voor Nederland.”

Samenwerking is cruciaal

Een succesvol flexibel energiesysteem vereist dus nauwe samenwerking tussen alle partijen. Bedrijven, zoals Sappi, delen hun kennis en ervaring met andere industriële bedrijven. Netbeheerders werken samen met koplopers om nieuwe contractvormen te testen, en de overheid moet zorgen voor passende regelgeving. Ook het Institute for Sustainable Proces Technology (ISPT) uit Amersfoort speelt hierin een grote rol. ISPT werkt samen met meer dan 180 partners – van grote bedrijven tot start-ups en kennisinstellingen – aan de transitie naar een circulaire en CO₂ neutrale industrie. Of het nou gaat om waterstof, circulaire plastics of energie-efficiency, ISPT brengt alle partijen samen in een omgeving waar ze kunnen samenwerken en echte stappen kunnen zetten, zoals binnen deze 2 ISPT-projecten waarin flexibilisering een grote rol speelt:

• Heat is on – Dit project focust zich op het verduurzamen van droogprocessen in de papierindustrie. In het project wordt onderzocht hoe een hoogtemperatuur warmtepomp in de papiermachine kan worden geïntegreerd. Ook worden alternatieve manieren van ontwatering onderzocht, zoals door middel van ultrasone of microwave technologie.
  
• Flex Power – Dit project bevindt zich in de opstartfase en beoogt een toekomstperspectief te schetsen voor flexibele warmtepompen die kunnen inspelen op de variabele elektriciteitsprijzen.